Kunstenaar: Fons Bemelmans
Locatie: Markt
“Jonas herrijst en keert terug, laat ons hem plaatsen en vlug”
Met een druk op de knop en onder toezicht van twee Geleense Jonassen, zette wethouder Veenendaal van Geleen op 3 december 1999 “Jonas en de walvis” in het water. Het kunstwerk van Fons Bemelmans dat in de jaren zeventig op de promenade van Geleen stond, en vervolgens jarenlang werd opgeslagen, staat nu weer te glimmen in het Geleense centrum. Het nieuwe thuis van “Jonas” werd het parkje achter het gemeentehuis. Niet alleen het gemeentebestuur, maar ook vele inwoners van Geleen waren blij met zijn herrijzenis. Het kunstwerk werd verplaatst door Grontmij Advies en Techniek BV.
Promenade
Terug naar het jaar 1975 toen er discussie was in de culturele commissie van de gemeente Geleen over een kunstzinnige versiering op de promenade van het Geleens centrum. Ten behoeve hiervan was op 17 april 1975 een subcommissie benoemd, die toen bestond uit A. Hermans, directeur gemeentewerken, F.G. Backbier, P.W. Frederiks en stedebouwkundige ir. Witteveen.
Deze subcommissie was belast met de keuze van een kunstwerk, de plaats waar het moest staan en de aankoop. Ieder lid had zo zijn voorkeur, zo blijkt uit de gevoerde correspondentie.
Het was niet eenvoudig een geschikte plaats te vinden. Op het kruispunt Raadhuisstraat-Salmstraat was geen plaats omdat de rijstrook in het midden voor de levering aan de winkels open moest blijven. Er bleven twee opties open en wel op de hoek bij de Finatabank of tegenover de winkel van Claes, hoek Raadhuisstraat-Markt. Zou een monument bij de toenmalige Finatabank komen, dan moest er iets komen met een monumentaal karakter. De andere plaats was geschikt voor een kunstwerk met een speelser karakter, aansluitend aan de bestaande aankleding van het winkelcentrum. Hierbij kwam de naam van Fons Bemelmans ter sprake. Men kende hem omdat deze had geëxposeerd in het burgemeester Damenpark. Piet Frederiks werd aangewezen om contact op te nemen met Bemelmans. Op 4 september kwam de kunstenaar en met hem werd het idee voor een ontwerp besproken. Uiteindelijk werd unaniem het ontwerp ‘Jonas en de walvis” van Fons Bemelmans uit Eijsden gekozen.
Bemelmans had zich laten inspireren door het verhaal uit de Griekse mythologie van een reuzendolfijn die de beroemde harpspeler Arion van de verdrinkingsdood redt en hem op de Peloponnesus aan land zette. In de volksmond is dit verhaal beter bekend als het Bijbelse “Jonas en de walvis.”
Geleen kreeg een schitterende Jonas. Bemelmans maakte een kunstwerk waaruit een ronde golf de vis springt, die in zijn bek de spartelende man houdt. “Een lijn zo soepel als een Arabisch schriftteken,” aldus recensent Sjef Kusters in dagblad De Limburger
van 17 juli 1976.
Ook het college van burgemeester en wethouders ging akkoord met de keuze. Aangetekend werd dat de voet van het beeld kon worden uitgebeeld binnen het plan Raadhuisstraat-hoek Markt.
Het drie meter lange bronzen beeld met een hoogte van twee meter kostte destijds 78.000 gulden, exclusief plaatsing en 4 procent btw en de sokkel. Tussen de opdrachtverlening en levering zat maar liefst tien maanden tijd. De financiële afwikkeling ging volgens het reglement van de BRK.
Het werd geplaatst op de promenade voor de winkel van mevrouw Claes. Bij gelegenheid van de plaatsing van het beeld werd een expositie van werken van Bemelmans georganiseerd in de bibliotheek aan de Prins de Lignestraat te Geleen onder de titel
“Plastiek van Fons Bemelmans.” De opening werd verricht door de burgemeester, mr. Th.C.M.A. Elsenburg. De tentoonstelling liep
van 10 december 1976 tot 2 januari 1977.
Klimobject
Reeds in 1979 werd over verplaatsing van Jonas in de culturele commissie gesproken.
Wat was er het geval. Het beeld werd regelmatig als klim-, hang, en schommelobject gebruikt. Zeker op de zaterdagmiddag (marktdag) door de kinderen en tijdens de nachtelijke uren werd het beeld door cafébezoekers als klimobject gebruikt. Hierdoor raakte de verankering van het kunstwerk los. Het brons aan de onderzijde van het beeld begon scheurtjes te vertonen. Het was dus niet denkbeeldig dat het beeld zou omvallen.
Kunstenaar Bemelmans was in kennis gesteld van de situatie en een bronsgieter werd om advies gevraagd. Het beeld werd verwijderd en in 1981 stond Jonas eenzaam en verlaten in het gemeentemagazijn.
In de werkplaats van de bronsgieter werden de nodige voorzieningen aangebracht, waardoor een stevige constructie werd verkregen. Voor de prijs van 2400 gulden (exclusief btw) werd het beeld gerenoveerd. Het bronswerk werd hersteld en het beeld kreeg zijn vertrouwde patina weer terug. Dit werd gedaan door M. Cortlever uit Puth-Schinnen. Hierna werd het beeld weer terug geplaatst.
Ook daar bleef het niet staan. Na de grootscheepse renovatie van de Markt in Geleen verdween het kunstwerk weer in het magazijn en keerde pas in 1999 terug in de openbaarheid.
De kunstenaar
Fons Bemelmans uit Eijsden is geboortig van Maastricht en zag aldaar het levenslicht op 8 januari 1938. Hij was 38 jaar oud toen hij zijn Jonas maakte. Hij volgde van 1955 tot 1959 een opleiding als edelsmid aan de Stadsacademie voor Toegepaste Kunsten in Maastricht. Hierna bekwaamde hij van 1960 tot 1962 zich aan de Werkschule in Keulen en de Accademia di Belli Arte di Brera in Milaan verder in de beeldhouwkunst. Vanuit zijn achtergrond als edelsmid is te begrijpen waarom zijn beelden zo sierlijk en soepel zijn. De bronzen van Bemelmans zijn meestal glad, glanzend en gepolijst. Lange tijd hield hij zich bezig met abstracte vormen. In de jaren zeventig keerde hij terug naar de figuur. Typisch zijn z’n discusachtige schijven of een ronde golfvorm, waaruit zijn figuren ontstaan.
De namen van zijn beelden stammen bijna allemaal uit de mythologie. Hij begint te spelen met was en zoekt naar een vorm die de moeite waard is om verder te ontwikkelen. Het blijft wel altijd een herkenbaar beeld. Bemelmans is ook actief als schilder, stempelsnijder, monumentaal vormgever, beeldhouwer en graficus. Met name mensen, naaktfiguren, paarden, centauren, mythologische figuren en kinderen worden door Bemelmans veelvoudig uitgebeeld. Tijdens zijn kunstenaarschap heeft Fons op vele plaatsen geëxposeerd in binnen- en buitenland.
Harry Strijkers